ΑΣΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ (8ο εξάμηνο) / URBAN DESIGN (4th year studio) 2020
"Μετασχηματισμοί του αστικού τοπίου στο Θαλάσσιο μέτωπο της Αλεξανδρούπολης"
Υποχεωτικό μάθημα 8 ώρες / εβδ.
Συντονιστής μαθήματος :
Πολυχρονόπουλος Δημήτρης, Καθηγητής ΔΠΘ
θέμα εξαμήνου
Το μάθημα είναι ενταγμένο στη σειρά υποχρεωτικών μαθημάτων κορμού που διδάσκονται στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του ΔΠΘ. Εξετάζει θέματα που αφορούν στα μέσα προγραμματισμού και στη σύνθεση του αστικού χώρου.
Το αντικείμενο του μαθήματος αφορά στο δημόσιο αστικό χώρο και στην ανάπτυξη των ικανοτήτων του φοιτητή σε ζητήματα θεωρίας και σχεδιασμού του. Εστιάζει στην επίτευξη μιας πληρέστερης κατανόησης των παραμέτρων που συγκροτούν και διαμορφώνουν τον αστικό χώρο, προκειμένου να επιτευχθεί από τον φοιτητή ένας κατά το δυνατό ”ενσυνείδητος” προγραμματισμός, καθώς και η συνθετική έκφρασή του στο δημόσιο χώρο.
Η περιοχή μελέτης βρίσκεται κοντά στο κέντρο της Αλεξανδρούπολης, αποτελεί το νότιο θαλάσσιο όριο της πόλης και σημείο του αστικού ιστού με σημαντικές ιδιαιτερότητες. Πιο συγκεκριμένα, το φετινό θέμα συντάσσεται και οργανώνεται σε χώρο των λιμενικών εγκαταστάσεων της πόλης, καθώς και ορισμένα αδιαμόρφωτα τμήματα του δημόσιου χώρου κοντά στην "περιοχή του φάρου".
Η Αλεξανδρούπολη στην αρχαιότητα ονομαζόταν Σάλη και ιδρύθηκε από Μαρωνίτες. Η σύγχρονη πόλη συγκροτείται στα μέσα του 19ου αιώνα από κατοίκους των χωριών της Μάκρης και της Μαρώνειας και έγινε γνωστή ως Δεδέαγατς. Όταν το 1920 ο βασιλιάς της Ελλάδας, Αλέξανδρος Α', επισκέφθηκε την πόλη, οι τοπικές αρχές αποφάσισαν να τη μετονομάσουν σε Αλεξανδρούπολη, προς τιμήν του. Η Αλεξανδρούπολη έως το 19ο αιώνα ήταν ένα μικρό ψαροχώρι. Γνώρισε ανάπτυξη κατά τη διάρκεια κατασκευής της σιδηροδρομικής γραμμής που συνέδεε την Κωνσταντινούπολη με πόλεις της Μακεδονίας.
Η κατασκευή του λιμανιού της Αλεξανδρούπολης έχει τις αρχές της στα μέσα του 19ου αιώνα και έγινε από Γάλλους κατασκευαστές που ήρθαν στην περιοχή μετά από πρόσκληση των Οθωμανών. Το 1880 κατασκευάστηκε από Γαλλική Εταιρεία Φάρων ο Φάρος του λιμανιού που διατηρείται μέχρι σήμερα και αποτελεί το γνωστότερο τοπόσημο της πόλης.
Η σημερινή κατάσταση της περιοχής μελέτης (βλ. εικ.1)χαρακτηρίζεται από έλλειψη ολοκληρωμένου σχεδιασμού και οργάνωσης δραστηριοτήτων. Κτίρια που περιλαμβάνονται στην περιοχή μελέτης ανήκουν στις εγκαταστάσεις λιμένα και αποτελούν βοηθητικά κτίσματα και αποθηκευτικούς χώρους. Στην περιοχή ανασχεδιασμού βρίσκεται και το κτίριο του Ναυτικού Ομίλου Αλεξανδρούπολης(ΝΟΑ) που σχεδιάστηκε τη δεκαετία του '60 και λειτουργεί μέχρι σήμερα.
Οι μεγάλες πλατφόρμες από μπετόν χαρακτηρίζονται από έλλειψη δημόσιων δραστηριοτήτων, παρόλο που βρίσκονται σε τόσο κεντρικό σημείο του ιστού της πόλης. Στο συνθετικό θέμα του μαθήματος προτείνεται ο ολοκληρωμένος ανασχεδιασμός ενός ενιαίου υπαίθριου χώρου, με στόχο τη μετατροπή της περιοχής σε ένα περιβάλλον πολιτιστικών δρώμενων, αναψυχής, ήπιων αθλητικών δραστηριοτήτων, περιπάτου και χαλάρωσης.
Εξαίρεση αποτελεί το κτίριο του ΝΟΑ στο μέτωπο των λιμενικών εγκαταστάσεων, στο οποίο καλούνται οι ομάδες των φοιτητών να παρέμβουν, προτείνοντας ιδέες που αφορούν στη σημερινή και μελλοντική χρήση του από τους κατοίκους.
Μέσα από τις προτεινόμενες παρεμβάσεις οι φοιτητές θα εμβαθύνουν στην έννοια του δημόσιου χώρου σε σχέση με κτιριακές κατασκευές προτείνοντας εναλλασσόμενες (κλειστές- ανοικτές) περιοχές πολιτιστικών δραστηριοτήτων και εκθέσεων καθώς και τη δημιουργία ενός νέου τύπου αστικής πλατείας ακόμη και σε διαφορετική υπερυψωμένη στάθμη από το έδαφος.
Αντικείμενο Σύνθεσης
Συνθετικό αντικείμενο του μαθήματος αποτελούν οι μετασχηματισμοί του αστικού τοπίου στο όριο της πόλης(Θαλάσσιο μέτωπο)και ο ανασχεδιασμός τμήματος των λιμενικών εγκαταστάσεων σε χώρο πολιτιστικών δραστηριοτήτων, αναψυχής και χαλάρωσης για τους κατοίκους της πόλης.
Η περιοχή μελέτης βρίσκεται κοντά στο κέντρο της Αλεξανδρούπολης, αποτελεί το νότιο θαλάσσιο όριο της πόλης και σημείο του αστικού ιστού με σημαντικές γεωγραφικές και ιστορικές ιδιαιτερότητες. Πιο συγκεκριμένα, το φετινό θέμα συντάσσεται και οργανώνεται σε χώρο των λιμενικών εγκαταστάσεων της πόλης καθώς και ορισμένα αδιαμόρφωτα τμήματα του δημόσιου χώρου κοντά στην "περιοχή του φάρου".
Η περιοχή χαρακτηρίζεται από έλλειψη δημόσιων δραστηριοτήτων στην καθημερινότητά της, παρόλο που βρίσκεται σε κεντρικό σημείο της πόλης. Σε γενικότερες γραμμές σε καμία περίπτωση δεν αναδεικνύονται τα σημαντικά πλεονεκτήματά που μπορεί να αποκτήσει η περιοχή, μέσω του ανασχεδιασμού της, ως χώρος περιπάτου, στάσης,ένταξης πολιτιστικών και ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων και προβολής της ιδιαίτερης φυσιογνωμίας και ιστορίας της πόλης.
Μεγάλο τμήμα της περιοχής λειτουργεί ως υπαίθριος χώρος στάθμευσης.
Η περιοχή μελέτης θα αποτελέσει συνολικά ένα είδος "πλατφόρμας" για την εισαγωγή κατασκευών και διαμορφώσεων, με κύριο σκοπό την αξιοποίηση του χώρου και την ενσωμάτωσή του στο δίκτυο περιπάτου, πολιτιστικών δραστηριοτήτων και αναψυχής της πόλης. Στο πλαίσιο αυτό, ως βασικό ζητούμενο του θέματος τίθεται η αποκατάσταση της σχέσης της πόλης με τη θάλασσα, η οπτική και λειτουργική σύνδεση της συγκεκριμένης της περιοχής μελέτης με τον αστικό ιστό, καθώς και η απόδοση μιας νέας ταυτότητας δημόσιου χώρου στα αδιαμόρφωτα τμήματα της περιοχής.
Βήματα του σχεδιασμού (αναλυτικά)
Α’ φάση: Περιλαμβάνει σύντομη ανάλυση της ευρύτερης περιοχής και της περιοχής μελέτης. Οι φοιτητές θα πρέπει να προβληματισθούν για τον τρόπο αποκατάστασης της προβληματικής σχέσης της πόλης με τη θάλασσα και κατά δεύτερον για τη λειτουργική σύνδεση της περιοχής με την παράκτια ζώνη και για την ευρύτερη ένταξη της στον υφιστάμενο αστικό ιστό. Επιπλέον για τα προβλήματα περιβάλλοντος και αλλοίωσης του τοπίου που έχουν προκύψει από τους αστικούς μετασχηματισμούς των τελευταίων δεκαετιών. Οι συνθετικές δυνατότητες αλλά οι δυσκολίες που περιέχει το θέμα είναι ιδιαίτερα αυξημένες. Γι’ αυτό είναι σημαντικό η κάθε ομάδα να προσδιορίσει με σαφήνεια τη δική της πρόταση για την περιοχή, χωρίς ωστόσο να παραγνωρίζονται οι δεσμεύσεις και οι δυνατότητες της συγκεκριμένης περιοχής που δίνεται για μελέτη. Οι ιδέες θα πρέπει να αποκτήσουν σταδιακά προγραμματική μορφή και σχεδιαστική έκφραση μέσα από τα ζητούμενα του θέματος.
Πιο συγκεκριμένα σε αυτή τη σύντομη χρονικά φάση ζητούνται:
α) Κριτική ανάλυση της ευρύτερης περιοχής μελέτης: αναγνώριση της μορφής και του τρόπου συγκρότησης του αστικού ιστού (δομημένο – αδόμητο),πράσινο, δημόσιοι χώροι, δραστηριότητες στον ιστό της πόλης, τάσεις ανάπτυξης.
β) Προγραμματισμός της νέας αστικής παρέμβασης. Επαναπροσδιορισμοί των ορίων μέσω συνθετικών προτάσεων, για το θαλάσσιο μέτωπο και τις συνδέσεις με τον αστικό ιστό. Στην πρώτη φάση δίνεται έμφαση στην κλίμακα 1:500
Β’ φάση: (Σύνθεση αστικού Χώρου) : Αφορά στην ολοκλήρωση του σχεδιασμού σε επίπεδο πρότασης δραστηριοτήτων καθώς και σχεδιασμού του παράκτιου υπαίθριου χώρου για το σύνολο της περιοχής παρέμβασης. Η κλίμακα επεξεργασίας, εκτός από τα συνοδευτικά σκίτσα εξέλιξης της συνθετικής ιδέας, είναι η 1:200.
Επιπλέον, τα σχέδια θα συνοδεύονται από σκίτσα και λεπτομέρειες που είναι ελεύθερες σε κλίμακα και προσδιορίζονται με βάση τις ανάγκες παρουσίασης των επιμέρους ιδεών για τον αστικό εξοπλισμό, το σχεδιασμό φυσικών και τεχνητών διαμορφώσεων, καθιστικών και λοιπών λειτουργικών χώρων, όπως περιγράφονται στη συνέχεια. Στην περιοχή μελέτης που υποδεικνύεται ως περιοχή συνθετικής παρέμβασης στον αστικό χώρο ζητούνται να σχεδιαστούν τα εξής :
- Προτάσεις αποκατάστασης του τοπίου, οπτικές και λειτουργικές συνδέσεις του αστικού ιστού με το θαλάσσιο μέτωπο.
- Υπαίθριες διαμορφώσεις στις υπάρχουσες πλατφόρμες των λιμενικών εγκαταστάσεων (Σχεδιασμός φυσικού χώρου, επιπέδων διαδρομών, καθιστικών και επιφανειών με σκληρά υλικά) κλ. 1:500 – 1:200
-Παρεμβάσεις ανασχεδιασμού στο κτίριο του ΝΟΑ και στο μέτωπο των λιμενικών εγκαταστάσεων στο οποίο καλούνται οι ομάδες των φοιτητών να εισάγουν τις νέες δραστηριότητες.
Οι φοιτητές μπορούν στα πλαίσια του θέματος να αποκαλύψουν ή και να ανατρέψουν τμήματα των βασικών δομικών στοιχείων, μετατρέποντάς τα σε μεγάλες πλατφόρμες αστικού εδάφους με πολλαπλές χρήσεις στα όρια της "κτιριακότητας". Μέσα από τις προτεινόμενες παρεμβάσεις οι ομάδες των φοιτητών θα εμβαθύνουν στην έννοια του δημόσιου χώρου σε σχέση με τις κτιριακές κατασκευές, προτείνοντας εναλλασσόμενες (κλειστές-ανοικτές) περιοχές πολιτιστικών δραστηριοτήτων και εκθέσεων, καθώς και την δημιουργία ενός νέου τύπου αστικής πλατείας ακόμη και σε διαφορετική υπερυψωμένη στάθμη από το έδαφος.
οι ομάδες στις προτάσεις τους μπορούν να εντάξουν μεμονωμένα ή σε συνδυασμό :
.Υπαίθριες αμφιθεατρικές διαμορφώσεις χωρητικότητας 50-100 ατόμων (ελαφρά κατασκευή) κατά το δυνατόν ενταγμένες στις ευρύτερες διαμορφώσεις
.παρατηρητήρια (ελαφρές κατασκευές)
.μικρά υπαίθρια γήπεδα(πχ Basket χωρίς κερκίδες),καθώς και τις συνοδευτικές τους εγκαταστάσεις
Επισημαίνεται ότι τα παραπάνω αφορούν εγκαταστάσεις αθλοπαιδιών με ήπιο χαρακτήρα γειτονιάς.
.μια ή περισσότερες περιοχές παιχνιδιού (ηλικίες 6-12 ετών)
.πλωτές εξέδρες ή προβλήτες ελαφράς κατασκευής που έχουν τη δυνατότητα να φιλοξενήσουν
δραστηριότητες παιχνιδιού, σε σχέση με το νερό και χώρους καθιστικών.
.υπαίθριο χώρο στάθμευσης, έως 50 θέσεις (χωροθέτηση προτεινόμενη από τους φοιτητές)
Η κάθε ομάδα καλείται να προτείνει αν επιθυμεί και επιπλέον δικές της ιδέες που ενισχύουν το πρόγραμμα δραστηριοτήτων και την ποιότητα σχεδιασμού, ώστε να αποκτήσει η πρότασή της συγκεκριμένο χαρακτήρα και να εκφράσει με τη μεγαλύτερη δυνατή σαφήνεια τις απόψεις τους για την καθημερινότητα των κατοίκων στο δημόσιο χώρο της πόλης, το τοπίο και το περιβάλλον.
Όλες οι προτάσεις θα πρέπει να περιλαμβάνουν
- πρόβλεψη πρόσβασης στους παραπάνω χώρους από άτομα με ειδικές ανάγκες (ΑΜΕΑ)
- αστικός εξοπλισμός (καθιστικά , φωτισμός, στοιχεία νερού) με επιμέρους λεπτομέρειες και σκίτσα ελεύθερης κλίμακας που επεξηγούν τον προτεινόμενο σχεδιασμό
- Φυτεύσεις και προτεινόμενα είδη
- Προσδιορισμός υλικών επιφανειακής κάλυψης (μαλακά, σκληρά υλικά, υδάτινες επιφάνειες)
Ο σχεδιασμός ζητείται κατά το δυνατό να αποτελείται από προτάσεις φιλικές προς το περιβάλλον και τον χαρακτήρα του υφιστάμενου τοπίου.
